Bandtkie Jan Wincenty (1783–1846), historyk prawa. Za staraniem Uniwersytetu Warszawskiego otrzymał w r. 1819 szlachectwo dziedziczne z przydomkiem Stężyński. Urodził się w Lublinie 14 VII 1783 z ojca Jana Samuela i matki Anny Marji z Noacków; ojciec, rodem z Szlichtyngowej pod Wschową, osiadł w Lublinie jako kupiec. B. uczył się początkowo (od 1794) w prywatnej szkole niemiecko-polskiej w Lublinie, potem w gimnazjum św. Elżbiety we Wrocławiu, następnie (1803–1806) studjował prawo na uniwersytecie w Halli, głównie pod kierunkiem romanisty Woltauera; był też tam przez dwa lata nauczycielem języka polskiego. Mimo propozycyj korzystnych posad w Niemczech wrócił w r. 1806 do kraju i został – po zdaniu egzaminu – referendarjuszem przy regencji warszawskiej. Po opuszczeniu Warszawy przez Prusaków pracował w deputacji, regulującej sprawy depozytowe, w r. 1807 został asesorem przy sądzie apelacyjnym w Warszawie, w r. 1808 notarjuszem, po utworzeniu Królestwa Polskiego pisarzem aktowym przy sądzie apelacyjnym w Warszawie; to stanowisko rzucił dopiero w r. 1843, gdy, mianowany radcą stanu, został członkiem Komisji Rządowej Sprawiedliwości. Obok tych zajęć ściśle zawodowych rozwijał B. działalność jako profesor od r. 1808 w Szkole Prawa i Administracji, której był naczelnikiem, od r. 1816 zaś w nowoutworzonym Uniwersytecie Warszawskim, w którego organizacji brał udział; w obu szkołach wykładał prawo rzymskie, potem obok niego prawo polskie, a ten ostatni przedmiot wyłącznie od r. 1825. Przez cały czas istnienia Uniwersytetu (do 1831) był dziekanem wydziału prawniczego. Niejednokrotnie też powoływano go ze strony władz do współdziałania, zwłaszcza przy organizacyjnych pracach Królestwa Kongresowego. Został członkiem Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (w r. 1811 przybranym, w r. 1812 czynnym), korespondentem Krakowskiego Towarzystwa Naukowego (wr. 1816), członkiem honorowym Uniwersytetu Wileńskiego (tegoż roku); Uniw. w Królewcu przyznał mu tytuł doktora praw (w r. 1814). Zmarł w Warszawie 7 II 1846.

B. rozpoczął literacką pracę od tłómaczeń z francuskiego i polskiego, pomagał bratu Jerzemu Samuelowi w ułożeniu słownika kieszonkowego francusko-polskiego i niemieckiego (Wrocław 1805); wydał kronikę Galla (1824) i Monumentum Ostroroga (1831) z tłómaczeniem polskiem. Przedewszystkiem jednak zajął się historją prawa; poza ten zakres sięgają tylko dwa jego odczyty: Obrona Jana Zamojskiego (1811) i Przemowa o urządzeniach naukowych (1817). Dla prawa miał cześć jak i dla prawników, czemu dał wyraz w rozprawach: Uwagi o potrzebie nauki prawa w naszym kraju w szczególności a o użytku onejże w ogólności (1814), Co stanowi prawnika (»Pamiętnik warszawski« 1846, t. III) i O poważaniu dawniejszych w Polsce prawników uczonych (1825). Silny wpływ wywarło na nim prawo rzymskie, którego uczył się u Woltauera; ogłosił z tego zakresu dwie prace: Vindiciae iuris Romani Iustinianei (Wrocław 1808) i Lineamenta iuris Romani ad ordinem institutionum Justiniani imperatoris digesta (1816). Głównie jednak poświęcił się historji polskiego prawa i praw w dawnej Polsce obowiązujących. Dla obcych była przeznaczona pierwsza jego z tej dziedziny rozprawa, dlatego po łacinie pisana: De studio iuris polonici dissertatio (Wrocław 1806), w której podaje w części pierwszej źródła praw w Polsce obowiązujących, a w trzeciej literaturę prawa polskiego (w drugiej mówi, jak uczyć prawa, wskazuje na wagę języka polskiego, wylicza ważniejszych poetów i prozaików polskich); ostatni rozdział, rozszerzony, pomieścił potem w tomie II »Historji literatury« Bentkowskiego (1814). W Vindiciae starał się – wbrew Czackiemu – wykazywać wpływ prawa rzymskiego na polskie, gdy Czacki przyjmował recepcję praw skandynawskich. W r. 1812 wydał Zbiór rozpraw o przedmiotach prawa polskiego, zawierający obok dwóch drobnych rzeczy obszerny Wywód historyczny praw miejskich w Polsce dawnej obowiązujących. Drobniejszych tematów tyczyły się rozprawy: Rzecz o czwartym groszu siostrom z pozostałości ojczystej przez braci udzielanym (»Pamiętnik warszawski« 1815 t. II), gdzie przypuszcza, że czwarciznę wprowadzono dopiero w XVI wieku pod wpływem prawa węgierskiego, Rzecz historyczna o notarjacie czyli pisarstwie aktowem krajowem, tak dawniejszem jako i nowszem (Tamże 1815 t. III) i O Macieju Śliwnickim i księdze prawa powszechnego z woli Zygmunta I przezeń ułożonej (1825), gdzie na podstawie rękopisu wtedy świeżo odkrytego niezbyt szczęśliwie wartość pracy tej ocenił. Już po śmierci B-go ogłoszono rozprawkę jego O urzędzie woźnego (»Bibljoteka warszawska« 1858 t. III) oraz obszerną książkę pt. Rozprawy o prawie i sądownictwie karzącem i o urzędach w dawnej Polsce (1858), zawierającą szereg rozpraw, wśród nich także kilka poprzednio wydanych.

Największe znaczenie z jego prac mają dwa wydawnictwa: Ius Culmense cum appendice privilegiorum et iurium selectorum municipalium et dissertatione historico-iuristica (1814), gdzie ogłoszenie tekstu prawa chełmińskiego poprzedził obszernym wstępem o źródłach i wydaniach tego prawa, oraz przedewszystkiem Ius Polonicum (1831). Zaczęto wówczas zajmować się żywo rękopisami średniowiecznemi, zawierającemi teksty źródeł prawa polskiego; cztery nawet, które przeszły na własność B-go, znane są do dziś w nauce pod jego nazwiskiem (z nich trzy, tj. B. I, II, III, znajdują się w Bibljotece Baworowskich we Lwowie, B. IV w Bibljotece Jagiellońskiej). B. spostrzegł, iż te rękopisy zawierają wiele nieznanych tekstów prawa polskiego lub też teksty znanych źródeł, ale w innych redakcjach. Cały ich szereg ogłosił w Ius Polonicum bądź to po raz pierwszy według odkrytych rękopisów, bądź według większej ilości tekstów. Pod względem paleograficznym oddanie tekstów jest poprawne, odmianki podawane starannie. Mimo iż B. niektórych z tych pomników krytycznie nie potrafił ocenić (np. wzajemnego stosunku redakcyj statutów Kazimierza W., przywilejów żydowskich lub przywilejów cerekwicko-nieszawsko-radzyńskich), oddał ogromną nauce usługę, rozszerzając znajomość źródeł tego prawa; do dziś szereg tych tekstów znamy tylko jeszcze z tego wydania. Znacznie później dopiero ogłoszono drukiem dwie jego największe konstrukcyjne prace: Historję prawa polskiego (1850) i Polskie prawo prywatne (1851), które powstały z jego wykładów na uniwersytecie. W drugiem z tych dzieł dał B. staranne przedstawienie dogmatyczne prawa prywatnego polskiego w chwili upadku państwa. W Historji prawa polskiego chciał dać obraz rozwoju prawa politycznego od Piastów do upadku Rzeczypospolitej; wyszedł poza te granice nawet. B-go uważa się za jednego z pierwszych w Polsce przedstawicieli historji prawa, i on się za takiego uważał. Nie przejął się jednak jeszcze duchem szkoły historyczno-prawnej, podkreślał przedewszystkiem praktyczną wartość historji prawa: »dzieje, pod względem rządu i praw uważane, są najważniejszą częścią historji każdego narodu«. Ale choć zaznacza, że »nic przypadkiem się nie dzieje, że skutki i wypadki wszelkie miały swoje przyczyny«, przecież nie umiał jeszcze w właściwy szkole historycznej sposób uchwycić ewolucji instytucyj prawnych.

Życiorys B-go podają: Bentkowski F. i Maciejowski W. A. w »Bibljotece warszawskiej« 1846, I i Wójcicki K. W. w Życiorysach znakomitych ludzi, 1850, oraz Cmentarzu powązkowskim 1855, I; Kierski E., w »Tygodniku Il.« 1864, IX; Niemojewski A. w »Kłosach« 1888, XLVI; Bieliński, Uniwersytet Warszawski, 1900, I; Kutrzeba S., w Albumie Biograficznem zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX, 1903, II 221–225; Portrety ob. przy Życiorysach Wójcickiego i artykułach Kierskiego i Kutrzeby; Bibljografję dzieł B-go ob. Su1igowski Adolf, Bibljografja prawnicza polska XIX i XX wieku (1911); błędnie przypisują mu nieraz niektóre prace Jerzego Samuela Bandlkiego.

Stanisław Kutrzeba